GŁOMB J., FURTAK K.: XXI wiek. Nowa rola nauki i techniki. Wydawnictwo specjalne, Kraków 2018.
Autorzy książki – profesorowie i konstruktorzy mostów – należą do dwóch kolejnych pokoleń i są znanymi autorytetami w tej dziedzinie. Tematem książki nie jest jednak budowa mostów, ale rozważania na wpół filozoficzne na temat przedstawiony w tytule: jaką rolę we współczesnym świecie odgrywa lub powinna odgrywać nauka, a w szczególności nauki techniczne.
Rozwój nauki i techniki przez ostatnie kilka tysięcy lat zmienił całkowicie świat, a dalsze przemiany zachodzą cały czas. Zmiany kulturowe i polityczne, postępująca globalizacja i lawinowy przyrost wiedzy są związane z obecnym rozwojem społeczeństw. Autorzy ograniczyli swoje rozważania do subiektywnego wyboru zagadnień, wynikających z rozwoju techniki i powstających zagrożeń dla współczesnych społeczeństw, przy czym ważną rolę odgrywa znaczne zwiększanie liczby ludności i związane z tym zagadnienia demograficzne. To nie tylko postęp cywilizacji, ale także degradacja wielu obszarów i nowe zagrożenia. Zmiany te wymagają zbiorowych działań w wielu dziedzinach, a to wywołuje zarówno wyzwania, jak i zagrożenia.
Autorzy zwracają uwagę na konieczność stałego rozwiązywania nowych problemów społecznych i technicznych. Szczególne znaczenie, na przykład w budownictwie, ma okoliczność, że kryterium najniższej ceny nowych inwestycji nie zawsze jest właściwie rozumiane i może prowadzić do poważnych szkód.
W kolejnych rozdziałach książki są rozważane problemy wynikające z szybkiego rozwoju technicznego na znacznych obszarach ziemi, jednak ten rozwój jest daleki od równomiernego. Warunki życia w różnych krajach i częściach świata są zależne od rozwoju technicznego, ale także od spełnienia wymagań bezpieczeństwa i ochrony jakości środowiska. Wynalazki techniczne powstałe w ostatnich stuleciach, a zwłaszcza dziesięcioleciach, spowodowały nowe wyzwania dla ludzkości, m.in. także w dziedzinie organizacji i edukacji społeczeństw.
Rozwój techniczny, a także wzrost liczbowy ludności ziemi, spowodowały także znaczne zmiany w przyrodzie. Wydobywanie ogromnych ilości surowców i produkowanie odpadów we wszystkich częściach świata stworzyło nowe problemy, nieznane w poprzednich stuleciach. Doniosłe znaczenie ma produkcja i wykorzystanie energii, co także w Polsce określa i ogranicza kierunki dalszego rozwoju.
W kolejnym rozdziale autorzy zwracają uwagę na związki między rozwojem gospodarki, zarówno w poszczególnych krajach, jak i w skali globalnej, a rozwojem nauki. Wiele dziedzin nauki jest związanych z tym rozwojem, przy czym zarówno wiedza, jak i wyobraźnia są niezbędne. Zdaniem autorów rozwój edukacji jest szczególnie ważny, aby powstające problemy były racjonalnie rozwiązywane, przy czym edukacja w Polsce nie rozwija się w takim tempie, jak w wielu innych krajach, a różnice w stosunku do większości krajów Unii Europejskiej mogą niepokoić.
Ważny rozdział książki jest poświęcony osiągnięciom współczesnej techniki i przedstawiony na przykładach budownictwa i transportu w krajach najbardziej rozwiniętych. Nie ma tu wielu przykładów rozwoju w naszym kraju, pozytywnych w aspekcie ochrony środowiska. Zagadnienia globalizacji muszą być jednak rozwiązywane niezależnie od woli czy decyzji poszczególnych krajów. Zarówno technologie informacyjne, jak i materialne współ- uzależnienie gospodarki różnych krajów wymagają wysokiego stopnia współpracy międzynarodowej, co nie zawsze jest realizowane w sposób odpowiadający potrzebom.
Rozwój wiedzy i zalew informacji spowodowały powstanie nowych wyzwań społecznych i gospodarczych. Autorzy zwracają uwagę na nierówności wobec permanentnej rewolucji naukowej, której jesteśmy świadkami i uczestnikami.
Działania naukowe i technologiczne wpływają na jakość środowiska. Nie można nie zauważać zapóźnień w budowie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, co jest niezbędne do racjonalnego kształtowania środowiska.
W ostatnim rozdziale autorzy proponują podsumowanie, które nie jest optymistyczne. Rozwój technologiczny powinien być połączony z rozwojem wartości humanistycznych. Tymczasem nie zawsze obserwuje się dostateczne uwzględnienie ograniczeń, wynikających m.in. z konieczności ochrony środowiska.
Książka jest znakomitym przeglądem zagadnień, wynikających ze stanu nauki i techniki w krajach rozwiniętych. Dlatego warto tę książkę z uwagą przeczytać, a jest wielką zasługą autorów, że zawarli wiele problemów w książce o niewielkiej objętości 90 stron.
Andrzej M. Brandt